Gezinsgerichte behandeling: ‘Ik ben zo blij dat ik dit gesprek nu mag hebben’

21 juni 2021

Psychische aandoeningen en verslavingsproblemen beperken ouders in hun ouderschap. Kinderen van ouders met deze problemen hebben een verhoogd risico om zelf psychische en/of verslavingsproblematiek te ontwikkelen. Zoals omschreven in de generieke module KOPP/KOV (Kinderen van Ouders met Psychische en/of Verslavingsproblematiek) kunnen preventie, vroege opsporing en interventies ernstige problemen voorkomen. Binnen de Parnassia Groep in Zoetermeer wordt de gezinsgerichte behandeling versterkt door een goede samenwerking tussen de zorgaanbieders van de volwassenen-ggz of verslavingszorg en de jeugd-ggz van Youz. Hoe ziet deze samenwerking eruit en wat levert het op? We spreken hierover met Sjoukje Soede, sociaal psychiatrisch verpleegkundige en preventietrainer bij Youz Zoetermeer, en Sarah Soenen, klinisch psycholoog en projectdirecteur bij Beter Thuis.

Gezinsgerichte behandeling bieden met bestaande middelen

Sjoukje: “De samenwerking is ontstaan door wat we zagen gebeuren bij de preventieve interventiegroepen voor bijvoorbeeld KOPP, KOV of huiselijk geweld. Hoe kunnen zoveel volwassenen met kinderen bij de ggz in behandeling komen en de aanmeldingen voor de preventieve interventiegroepen zo achterblijven? Een belangrijke oorzaak bleek dat er tijdens de behandeling weinig aandacht was voor onderwerpen als kinderen, ouderschap en opvoeding. Toen zijn we gaan kijken hoe we deze ouders kunnen bereiken. Nu bieden we alle ouders met kind(eren) onder de 23 een ouder-kindgesprek met een preventiemedewerker. Voor het financieren van dit gesprek is gebruik gemaakt van bestaande financieringsvormen zoals DBC van de ouder, de Wmo-gelden en subsidie. Als er vervolg moet komen dan vereist deze gezinsgerichte aanpak enige creativiteit. Wij hebben dit goed kunnen neerzetten door gebruik te maken van deze bestaande middelen en de deskundigheid vanuit verschillende zorgbedrijven.”

Kindcheck en ouder-kindgesprek is onderdeel intake

Sjoukje: “Als een volwassen cliënt in zorg komt wordt er standaard naar kinderen gevraagd, dit zit geborgd in het beleid en is praktisch laagdrempelig ingericht. Als de cliënt kinderen heeft wordt altijd een ouder-kindgesprek aangeboden. De informatie over het gesprek wordt schriftelijk meegegeven. Het is een open en oriënterend gesprek, waarbij gekeken wordt wat helpt voor het herstel van de ouder en er wordt tegelijk gekeken naar het belang van het kind. In het behandelplan is het ouder-kindgesprek ook opgenomen. Hierdoor is terugkoppeling geborgd en het is zo een extra aandachtspunt voor de behandelaar. Voor de behandelaar is er één centraal mailadres waar het team Consultatie en Advies ouderschap (C&A team) van Indigo, Brijder en Youz toegang tot hebben, dus ook aanmelden gaat snel en eenvoudig”

Uitkomsten ouder-kindgesprek

Sarah: “Bij een ouder-kindgesprek geef je vooral advies en beantwoord je vragen van ouders. Die willen bijvoorbeeld weten ‘hoe vertel ik mijn kinderen wat er met me aan de hand is?’. Het doel van zo’n gesprek is niet om kinderen in preventiegroepen te krijgen, hoewel dit een zinvolle interventie kan zijn. Het doel is samen met de omgeving van de cliënt te werken aan herstel. Als er meer nodig is dan coördineer je als preventiemedewerker de zorg rondom het gezin. Het ene kind zal in behandeling gaan, terwijl het andere kind in een KOPP groep prima uit de voeten kan. De kunst is om steeds in de consultatie- en adviesrol te blijven voor het gezin en de behandelaar goed mee te nemen en waar nodig te faciliteren.”

Beter Thuis

Sarah: “Soms is snel ingrijpen echter wel nodig, omdat je ziet dat de kinderen lijden of er onvoldoende voor ze gezorgd wordt. Dan schakelen we direct met de behandelaar voor een voorwaardengesprek. We vragen de ouders wat ze nodig hebben, we informeren ze over de verschillende ondersteuningsvormen en kunnen als dat nodig is contact leggen met de school of huisarts. Dan wordt Beter Thuis vaak ingezet.
Beter Thuis is er voor probleem- of multicomplexe gezinnen. Wij bieden een gezinsgerichte behandeling waarbij voor het hele gezin een plan wordt gemaakt. We zoeken de samenwerking tussen kinder- en volwassen psychiatrie, verslavingszorg, maatschappelijk werk, LVB en noem maar op. Het hele gezin wordt op maat geholpen, soms vanuit de specialistische ggz, soms vanuit preventie. Meestal komen de kinderen eerst bij ons in beeld en proberen we van daaruit de ouders te bereiken, maar door de systemische aanpak is deze aanmeldroute er ook gekomen.”

De juiste taal gebruiken

Sjoukje: “Na een ouder-kindgesprek blijft de verantwoordelijkheid bij de behandelaar van de volwassenen. Het is belangrijk om samen op te trekken, want de taal die gebruikt wordt in de volwassen-ggz is een andere taal dan bij kind- of jeugd-preventie. Dit heeft te maken met hoe het jeugdhulpverleningslandschap eruitziet en wat preventief mogelijk is. Het gaat ook om hóe je praat over ouderschap, zonder oordeel of schuld, zonder afvinklijstjes. Daadwerkelijk luisteren naar de ouders en ernaast staan zonder een oordeel te vellen over wat wel of niet goed gaat. Een voorbeeld is een nieuwe collega die uit de volwassen-ggz komt en tegen een cliënt zei: ‘Er komt iemand thuis bij je langs om te kijken of het wel goed gaat.’ Dat kan voor een cliënt averechts werken en zelfs als een bedreiging voelen. Het is daarom belangrijk de juiste woorden te gebruiken.”

Drempel om te vragen naar ouderschap

Sarah: “De behandelaar brengt een psychiatrische stoornis in kaart en vaak is het een drempel om te vragen naar kinderen en ouderschap, uit angst voor stigma of niet weten wat de juiste vragen zijn. In de opleiding voor de volwassen psychiatrie wordt weinig aandacht besteed aan dit onderwerp. Dan is het fijn als de kindcheck en het ouder-kindgesprek standaard onderdeel zijn van de intake en er een goede samenwerking is tussen de jeugd- en volwassen-ggz.”

Nieuwe vorm van hulpverlening

Sarah: “Jeugdhulp heeft minder ervaring in de volwassen psychiatrie. De ondersteuning in een gezin ziet bijvoorbeeld dat de vader de opvoedtips niet oppakt en interpreteert dit als ‘vader werkt niet mee’. Dan gaat het erom dat je zo kunt ondersteunen dat de vader wél aan de slag kan gaat met de tips. Behandelaars uit de volwassen-ggz hebben hier ervaring mee en kunnen de brug slaan. Je hebt elkaar nodig en er ontstaat een nieuwe vorm van hulpverlening. Voor deze gezinnen worden nieuwe dingen gecombineerd, iedereen werkt vanuit de eigen expertise en draagt bij om de gezinssituatie en de draagkracht beter te maken en herstel te bevorderen. Het zou heel mooi zijn als dit in alle opleidingen verweven zit. Een cliënt, kind of volwassene, kan je niet behandelen zonder de omgeving erbij te betrekken.”

Sjoukje: “Cliënten zijn enthousiast over onze aanpak en het ouder-kindgesprek. Een reactie van een cliënt was ‘Ik ben zo blij dat ik dit gesprek nu mag hebben. Hadden wij dit vroeger maar gekregen, niemand keek toen naar ons gezin om toen mijn moeder een depressie had.'”

Gaat niet alleen om behandelen stoornis

Sarah: “Ik wil het belang van een gezinsaanpak en systemisch werken benadrukken. Kijk naar broertjes en zusjes, de omgeving. Het gaat niet alleen om het behandelen van de stoornis, maar ook de invloed daarvan op ouderschap. Dit is een wezenlijk thema en alleen het behandelen van de stoornis is niet voldoende. Als een ouder depressief is, kan het helpen om opvoedondersteuning te bieden. Dat verlicht en dat draagt weer bij aan het herstelproces en de draagkracht van de ouder.”

Sjoukje: “Een gezinsgerichte behandeling vraagt om organisatorische inbedding, het moet onderdeel worden van het beleid en echt gedragen worden door het management en directie. Praat goed door over hoe de samenwerking er concreet uitziet, waar de eindverantwoordelijkheid blijft liggen en wie wat doet. Opvoeding en ouderschap zijn zulke wezenlijke thema’s. Cliënten hopen vaak als eerste te kunnen herstellen in hun rol als ouder en daar kunnen wij met z’n allen aan bijdragen.”

Bekijk de generieke module KOPP KOV

De module is bedoeld voor zorgprofessionals (in het medische én sociale domein) die een rol spelen in de zorg voor ouders met psychische en/of verslavingsproblematiek en hun kinderen. De samenwerking tussen de verschillende expertises bevordert een gezinsgerichte aanpak.