"Stigma verblindt ons voor wie iemand écht is"

21 mei 2025

Marjan ter Avest, directeur Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie, vertelt over de stigmatiserende opmerkingen die jongeren krijgen en hoe een diagnose zowel helpend als belemmerend kan zijn. Meer dan de helft van de jongeren die deelnamen aan een onderzoek via de Vraagbaak gaven aan dat zij stigmatiserende opmerkingen kregen van hun zorgprofessional en omgeving. Marjan: “Dat is zorgwekkend. Jezelf hiervan bewust zijn is van belang. Niet om met de vinger te wijzen, maar omdat we samen aan de slag moeten om stigma en de gevolgen daarvan terug te dringen.”

 

Opmerkingen die blijven hangen

“Stigma is zo schadelijk. Jongeren benoemen dat zij bijvoorbeeld van familie en zorgprofessionals opmerkingen krijgen als: ‘Jij eet nog patat? Dan heb je geen eetstoornis’ of ‘De universiteit gaat jou niet lukken’. Dat zijn opmerkingen die blijven hangen. Die internaliseer je.

Jongeren bevinden zich in een ontvankelijke levensfase waarin ze hun identiteit vormen. Puberteit, onzekerheid en het gevoel ‘anders’ te zijn vormen een lastige cocktail. Als de mensen om je heen je niet begrijpen, kan het voelen alsof je er alleen voor staat. Dan hou je jezelf liever een beetje verborgen — want jezelf echt laten zien voelt dan te kwetsbaar. En juist dat maakt persoonlijk herstel moeilijk.”

Een diagnose is niet het hele verhaal

Marjan benadrukt dat een diagnose zowel helpend als belemmerend kan zijn. “Het kan jongeren duidelijkheid bieden en helpen begrijpen waarom ze zich op een bepaalde manier voelen of gedragen. Dan geeft het empowerment. Maar een diagnose vertelt nooit het hele verhaal.”

“Een diagnose is als licht op één vlak van een diamant,” legt Marjan uit. “Iedere jongere is een diamant met vele vlakken, vele talenten en kwaliteiten. Als het licht alleen op het ‘probleemvlak’ schijnt, zie en voel je de rest niet meer. En als de jongere zijn eigen schittering niet meer ziet, dan belemmert dat herstel. Daarom is het belangrijk dat diagnoses niet alleen labelen, maar ook ruimte bieden. In de zorgstandaard Diagnostiek is bijvoorbeeld afgesproken dat diagnoses beschrijvend zijn, mét aandacht voor de talenten en mogelijkheden van de jongere.”

Informatie die helpt, niet schaadt

Op social media zie je een groeiende openheid over mentale gezondheid, dat is volgens Marjan een medaille met twee kanten. “Er wordt veel gepraat over faalangst, prestatiedruk of somberheid, dat is goed. Want openheid is een eerste stap naar laagdrempelige steun of hulp en het voorkomt dat je in je eentje blijft piekeren. Deze ervaringsverhalen kleuren ook het publieke beeld van psychische problemen bij jongeren. Maar jongeren met ernstige psychische problematiek zoals een depressie, eetstoornis of bipolaire stoornis ervaren nog steeds stigma en onbegrip in hun omgeving.”

Het Kenniscentrum heeft daarom tools zoals Brainwiki ontwikkeld, met herstelgerichte informatie speciaal voor jongeren. “Het helpt hen én hun omgeving om beter te begrijpen wat er speelt. Want onbegrip werkt stigma in de hand.”

Daarnaast ontwikkelt het Kenniscentrumwaarin jongeren zelf aan het woord komen. Ze delen hun ervaringen en mogen vragen stellen. “Ervaringskennis is zó krachtig. Als je hoort dat iemand anders iets vergelijkbaars heeft meegemaakt, voel je je minder alleen. En het helpt om vooroordelen te doorbreken.”

Zorgstandaard Destigmatisering

De Zorgstandaard Destigmatisering biedt duidelijke richtlijnen en ondersteuning voor professionals om stigma te herkennen én verminderen, ook voor de jeugd. Samenwerking is hierbij van groot belang. “We willen het samen doen,” stelt Marjan. “In de brede ggz en wij als Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie met extra aandacht voor jongeren. Stigma gaat niet vanzelf weg, het is een proces van bewustwording, verandering en vooral: menselijkheid.”

De Vraagbaak: over de gevolgen van diagnostisering en stigmatisering voor jongeren

Van stigma naar sterkte

Voor het toepassen van de zorgstandaard en het creëren van bewustwording is ondersteuning beschikbaar.