Loyaliteit: een kind in de knel
Wanneer een gezin uit balans raakt door psychische of verslavingsproblematiek van de ouder(s), dan kan het zo zijn dat de kinderen een mantelzorgtaak krijgen. Daardoor raken zij zelf in de knel met hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Jolanda Groen-Raatgever vraagt al 10 jaar speciale aandacht voor deze jonge mantelzorgers. Jolanda is zelf volwassen KOPP-kind en werkt als mantelzorg- en kindercoach bij een welzijnsinstelling in Rotterdam. Steeds meer realiseert ze zich hoe belangrijk het is voor kinderen om te begrijpen wat er thuis aan de hand is en bij wie ze zelf hulp en ondersteuning kunnen vragen. Dit kan gaan om praktische vragen zoals: ik wil graag met iemand praten die ook een ‘speciale broer of zus’ heeft of ik heb een vraag over de ziekte van mijn moeder. Kan iemand mij uitleggen wat het betekent als papa of mama niet uit bed komt ’s ochtends?
Coming-out
Het besef van wat er in haar jeugd is gebeurd daalt langzaam in. Er wat vaker over praten voelt een beetje als een coming-out, vertelt Jolanda. Ook al vindt ze het na al die jaren nog steeds moeilijk om over haar jeugd te praten. “Ik ben thuis opgegroeid met een moeder waar het niet zo goed mee ging en een vader die overcompenseerde. Nu, jaren later, is het voor mij helder dat ik ben opgegroeid met kleerscheuren. We waren een gezin met multiproblematiek. Vanaf mijn twaalfde voelde het alsof ik geen ouders had. Ze waren zo druk met elkaar bezig dat ze vergaten ouders te zijn. Er was zoveel gedoe dat het al snel voelde alsof ik het zelf maar uit moest zoeken. Dat was vooral in de puberteit een hele pijnlijke periode. Mijn emotionele behoeften in mijn kindertijd zijn niet vervuld.”
Veiligheid
Jolanda vertelt verder: “Als oudste dochter voelde ik me overal verantwoordelijk voor en kon ik geen grenzen aangeven. Veel taken trok ik naar me toe. Het dragen van de lasten van anderen werd zo’n beetje mijn tweede natuur. Maar wie was ik echt, wat waren mijn dromen en wensen? Veilig in huis voelde ik mij niet, onze leefsituatie was onvoorspelbaar en elke dag liep ik op eieren. Mijn vader controleerde mij altijd. Het leek alsof hij in een glazen bol kon kijken. Hij wist alles van me. En als hij het niet wist ging hij er net zo lang over door tot ik als kind in de war raakte en niet meer wist wat de waarheid was. Met zijn militaire dictatuur schap kon ik geen kant op. Zijn wil was wet!”
Please gedrag
In de generieke module Zorg voor ouders met psychische en/of verslavingsproblematiek en hun (volwassen) kinderen (KOPP/KOV) vragen we aandacht voor de jonge mantelzorger. Ook Jolanda zet zich hier actief voor in, maar waarom vindt ze dat zo belangrijk? “In mijn volwassen leven resulteerde dit tot kort geleden in please gedrag en zeer hard werken om waardering te krijgen. Nu ik als professional, maar ook als volwassene en moeder terugkijk op mijn jeugd, weet ik dat het mij enorm had geholpen als iemand echt voor mij was opgestaan. Iemand die de moed had genomen om tegen mijn vader in te gaan en mijn moeder de waarheid te vertellen. Als kind is je referentiekader beperkt. Toch had ik al snel door dat het bij ons thuis ‘anders’ was. Maar hoe en wat precies, dat was me op dat moment niet duidelijk. Dus ga je je best doen om je ouders tevreden te stellen. Dit gaat ten koste van jezelf. Je kunt hier zelfs lichamelijk en geestelijk erg ziek van worden.
Als iemand mij toen had uitgelegd wat ik nu weet, had dat zoveel verdriet gescheeld. Had ik maar een vertrouwenspersoon gehad die mijn ouders feedback gaf op hun gedrag, dan had ik als kind meer mezelf kunnen zijn, dan was mijn jeugd zoveel mooier geweest.”
KOPP/KOV in cijfers
Nederland telt op jaarbasis 405.000 ouders met psychische en/of verslavingsproblemen.
In totaal hebben deze ouders 577.000 kinderen onder de 18 jaar, waarvan 423.000 kinderen van 12 jaar of jonger.
(Bron: De Graaf, R., ten Have, M., & van Dorsselaer, S. (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten (Vol. 90). Utrecht: Trimbos-instituut)
Diepe sporen
“En nu nog, ik ben inmiddels 50 jaar, maar de ervaringen uit mijn jeugd hebben nog steeds diepe sporen nagelaten. Langzaam maar zeker leerde ik het woord KOPP kennen en toen dacht ik: ‘dat ben ik’. Bij iedere nieuwe fase in mijn leven of in mijn moeders leven komen er weer gevoelens bovendrijven. Er wordt nu van mij verwacht dat ik aandacht schenk aan mijn moeders welzijn, maar deed ik dat al die jaren al niet? Iedere keer weer die worsteling, pogingen haar gelukkig te maken, haar leegte op te vullen. De loyaliteit van een kind naar zijn of haar ouders is vaak heel groot. Ik heb besloten dat ik zelf belangrijk ben en de regie mag nemen over mijn eigen leven. Ik hou niet meer vast aan het plaatje hoe het zou kunnen zijn, maar zie de realiteit onder ogen en dat is een bevrijding.”
Kindercoach
In haar werk als kindercoach ziet Jolanda veel kwetsbare kinderen. “Zij hebben mij ook een hoop geleerd, niet in de laatste plaats over mezelf. En juist daarom moeten we deze kinderen ondersteunen, we moeten ze het gevoel geven dat ze gezien en gehoord worden. Ze doen ertoe! Straal liefde en warmte uit naar kwetsbare ouders en kinderen. Wees een eerlijke en open gesprekspartner, zodat er een gesprek ontstaat. Geen oplossingen bedenken maar een luisterend oor bieden. Dat is genoeg!”
Informatiekaart jonge mantelzorg
Jolanda heeft voor haar project iCare een Informatiekaart jonge mantelzorg ontwikkeld, bedoeld ter ondersteuning voor schoolmaatschappelijk werkers, docenten, welzijnsmedewerkers (formele en informele zorg) en voor iedereen die in contact komt met kinderen die zorgen voor een chronisch zieke ouder. De Informatiekaart helpt jongeren beter te laten begrijpen wie een jonge mantelzorger is en wat een jonge mantelzorger doet. Ook helpt de kaart om inzicht te krijgen in hoe je elkaar beter kan steunen, versterken en begrijpen. Je vindt de Informatiekaart bij de generieke module Zorg voor ouders met psychische en/of verslavingsproblematiek en hun (volwassen) kinderen (KOPP/KOV), onder het tabblad ‘Aan de slag’.