Hulpmiddelen Samen beslissen
De mens staat centraal
Antoinet en Nanette kennen elkaar ook goed: toen Nanette Waterhout een zware depressie had was ze lange tijd in behandeling bij psychiater Antoinet Oostindiër. Dat is al bijna tien jaar geleden. Inmiddels gaat het goed met Nanette. Ze heeft van haar ervaringen/ondervindingen zelfs haar werk gemaakt: ze werkt nu als senior ervaringsdeskundige bij GGZ Noord-Holland-Noord. Antoinet is voormalig huisarts en werkt als oprichter en psychiater bij AerreA, een ggz-instelling voor zorgprofessionals die psychische hulp zoeken. Nanette en Antoinet bespreken het belang van Samen beslissen in de geestelijke gezondheidszorg.
Samen beslissen: ‘De mens moet centraal staan’
Wat verstaan we onder Samen beslissen? Antoinet heeft meteen een duidelijke definitie: “Het is in gezamenlijkheid, zonder dat de beslissing van de een meer waard is dan die van de ander, tot een plan komen. De een heeft meer kennis over zichzelf; de ander over behandelmethoden – het heeft allebei dezelfde waarde.” Nanette vult aan: “Samen beslissen is voor mij vanuit een gelijkwaardige houding in gesprek gaan over wat er nodig is om stappen te zetten naar herstel, waarbij ik als cliënt of mens word aangesproken op wat ik in huis heb. Ik word als expert gehoord. Daar hoort bij dat je goede informatie krijgt en vervolgens ook de ruimte om keuzes te maken. Het is samen, maar ik maak de keuze.”
Vertrouwen, de basis voor Samen beslissen
Nanette: “We bouwden eerst een goede relatie op. Dat betekent trouwens niet dat we vrienden zijn en samen koffiedrinken. Maar elkaar vertrouwen is belangrijk. Pas als er vertrouwen is, kun je Samen beslissen. Antoinet stelde een behandeling voor waar ik zelf niet voor zou kiezen. Omdat ik haar vertrouwde ben ik meer over die therapie gaan lezen en ben ik de therapie toch gaan doen. Het was precies wat ik nodig had.” Antoinet: “Ik heb vaak met Nanette over die therapie gesproken. Er zijn soms meerdere gesprekken nodig om een weg te vinden die voor allebei goed voelt. Ik legde uit waarom het zou kunnen helpen. Dat wist ik uit eigen ervaring. Je moet je kunnen inleven in de ander, je in de ander verplaatsen, zonder te oordelen. Dan kun je aansluiten bij wat de patiënt nodig heeft.”
Samen beslissen in de dagelijkse praktijk
Antoinet legt uit hoe zij in haar praktijk met haar patiënten samen beslist. “Dat doe ik door de dialoog aan te gaan. Ik stel niet eenzijdig iets voor, maar ik overleg. Daarbij vertel ik ook over de zekerheden en onzekerheden. Ik wil geen valse verwachtingen wekken en vertel dus ook dat een behandeling niet altijd werkt. Het kost soms meerdere gesprekken om een weg te kiezen waar je allebei achter kunt staan. Ik vergelijk het met een gezamenlijke wandeltocht door de bergen: je hebt een kaart, maar als de weg niet helemaal duidelijk is, kijk je samen welke kant je opgaat. Je overlegt zodat je het samen eens wordt en er niet achteraf iemand zegt: het moest van jou.”
Een kwestie van tijd
De vraag dringt zich op of deze aanpak veel tijd kost. Beiden schudden gedecideerd het hoofd. Nanette: “Het is onderdeel van de relatie. Als patiënt voel je je beroerd en ben je niet jezelf. Je bent angstig en hebt een negatief zelfbeeld. Voor jezelf opkomen is dan heel moeilijk. Het faciliteren van gezamenlijk overleggen en beslissen is dan juist heel belangrijk. Je zou het zelfs als interventie kunnen zien, ter ondersteuning van verder herstel; het doet wat in termen van empowerment. Zelfs als je denkt dat het tijd kost, maak er toch een prioriteit van, want dat gaat het hele behandeltraject in je voordeel werken.” Antoinet valt haar bij: “Het kost meer tijd om het níet te doen, want dan stroomt het niet. Mensen die zeggen dat het tijd kost, zijn met iets anders bezig, daar ben ik honderd procent van overtuigd. Die vinden het wellicht eng om iets van zichzelf te laten zien, of ze maken zich meer druk om protocollen en behandelplannen of zorgverzekeraars. Maar samen beslissen kost geen tijd. En het kan altijd, in alle gevallen, ook als iemand knettermanisch is.”
Randvoorwaarden en resultaat
Maar – laatste vraag – wat zijn dan de randvoorwaarden voor samen beslissen en wat levert het op? Antoinet: “Het kan natuurlijk dat randvoorwaarden ontbreken in de organisatie van de zorg, maar in de behandelkamer geldt inleven, contact leggen, aansluiten bij de ander, een vragende benadering en geïnteresseerde houding, en niet in de expert-positie willen gaan zitten. Dat laatste kan alleen als je niet bang bent om je gezicht of status te verliezen. Je moet bereid zijn om je eigen angsten onder ogen te zien en de controle te laten gaan. Er zijn natuurlijk richtlijnen en protocollen, ook op het gebied van samen beslissen, maar dat zijn hulpmiddelen. Als je daar te star aan vasthoudt krijg je dode zorg. De mens moet centraal staan. Dan krijg je een goede behandeling en beter herstel voor de patiënt én meer werkplezier voor jezelf.”